6 grudnia 2022 roku w Miejscu Pamięci Auschwitz upamiętniono 80. rocznicę śmierci archimandryty Grzegorza Peradze, świętego męczennika prawosławnego, zamordowanego w tym niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym 6 grudnia 1942 r. W obchodach wzięła udział Prezydent Gruzji Salome Zurabiszwili.

W panichidzie, czyli prawosławnym nabożeństwie żałobnym w intencji pomordowanych w obozie Auschwitz-Birkenau, wzięli udział także m.in. przedstawiciele Patriarchatu Gruzińskiego Kościoła Prawosławnego, duchowni Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, delegacja Kolonii Gruzińskiej w Polsce, a także przedstawiciele Uniwersytetu Warszawskiego. Gościom towarzyszył dyrektor Muzeum Auschwitz dr Piotr M. A. Cywiński. Po modlitwie pod Ścianą Śmierci na dziedzińcu bloku 11 złożono wieńce.

– Będąc w tym miejscu, bardzo trudno jest znaleźć słowa, by opisać to, co się stało się tutaj, u wrót piekła. To jest prawdopodobnie największy wstyd dla ludzkości. Miejsce to pokazuje, do czego doprowadza ludzka nienawiść do bliźniego, brak tolerancji i zło. W tym miejscu musimy wspomnieć, że dzisiaj zło dzieje się w Irpieniu, w Buczy. Ponad tysiąc kilometrów stąd jest Katyń. Auschwitz to miejsce, w którym możemy stracić nadzieję – powiedziała Prezydent Salome Zurabiszwili.

– Jednocześnie, jest to jednak miejsce nadziei. Tutaj swoje życie zakończył Grzegorz Pradze. On, ale też wielu innych, którzy zginęli wśród tych murów, pokazują nam, że człowiek może być dla bliźnich przykładem odwagi i męstwa, że można być pełnym bohaterstwa i poświęcenia dla innego człowieka – dodała.

Następnie Prezydent Gruzji wraz z delegacją zwiedziła fragment ekspozycji Muzeum, m.in. blok 4, gdzie znajdują się podstawowe informacje o osobach deportowanych do Auschwitz: Żydach, Polakach, Romach, sowieckich jeńcach wojennych i innych grupach osób osadzanych przez Niemców w obozie. Znajduje się tam model komory gazowej i krematorium II z obozu Birkenau, puszki po Cyklonie B, a także ludzkie włosy obcięte pomordowanym.

W bloku 5 goście zobaczyli osobiste przedmioty należące ofiar Zagłady, które odnaleziono w tych magazynach po wyzwoleniu obozu. To m.in. buty, walizki, protezy, okulary, czy naczynia kuchenne.

Na zakończenie obchodów goście spotkali się w sali audytoryjnej Międzynarodowego Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście.

Dyrektor Muzeum dr Piotr M. A. Cywiński w swoim wystąpieniu, podobnie jak Prezydent Gruzji, odniósł się do wydarzeń na Ukrainie: – Stoimy dzisiaj, w 80. rocznicę śmierci św. Grzegorza Peradze, na terenie byłego KL Auschwitz i z tej perspektywy patrzymy na tamte wydarzenia. Wierzyliśmy wszyscy, niezależnie od tego, w jakiej części Europy i świata mieszkaliśmy, że po tamtej wojnie świat będzie wyglądał inaczej. Mam wrażenie, że era, którą nazywaliśmy powojennością, już się skończyła.

– Dzisiaj chyba lepiej niż to było w przeszłości, rozumiemy, czym ma być dla nas i dla kolejnych pokoleń pamięć. Nigdzie indziej, jak w pamięci, nie mamy tak wielkiej szansy zdobyć pewnej mądrości, zrozumienia i przestrogi, tak by przyszły świat nie wyglądał ponownie, jak ten sprzed ośmiu dekad – podkreślił.

Podczas spotkania odbyła się prezentacja znaczka pocztowego Poczty Polskiej i Poczty Gruzińskiej „Grigol Peradze” autorstwa dr. Dawida Kolbai.

Goście wysłuchali także dwóch wystąpień. Dr David Kolbaia ze Studium Europy Wschodniej UW opowiadał o okolicznościach aresztowania o. Grzegorza Peradze na podstawie dokumentów przechowywanych w Bibliotece Polskiej w Londynie natomiast Teresa Wontor-Cichy z Centrum Badań Muzeum przybliżyła temat życia religijnego w obozie Auschwitz.

„Chylę czoła przed męczeństwem św. Grzegorza Peradze, który przemienił się w jeden z tych milionów płomieni rozświetlających ciemność i do dziś przekonuje nas o niezwyciężoności dobra” – napisała Salome Zurabiszwili w księdze pamiątkowej Muzeum.

Współorganizatorem wydarzenia jest Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego.

Grzegorz Peradze urodził się 13 września 1899 r. w Bakurciche, w prowincji Kaheti w Gruzji, w rodzinie duchownego prawosławnego. Po studiach teologicznych w Gruzji i Rosji kształcił się też na wydziale filologicznym uniwersytetu w Tbilisi. W 1921 władze Gruzińskiego Kościoła Prawosławnego wysłały go na studia teologiczne do Berlina, gdzie uzyskał tytuł magistra teologii, a w 1926 r. w Bonn obronił doktorat z filozofii.

W 1931 r. w Paryżu Grzegorz Peradze złożył śluby zakonne i przyjął święcenia kapłańskie. Marzył o tym, żeby być wykładowcą w szkole teologicznej. Pragnienie urzeczywistniło się w 1933 r., gdy metropolita Dionizy zaprosił go do Warszawy, proponując mu stanowisko zastępcy profesora patrologii i zastępcy kierownika seminarium patrystycznego w Studium Teologii Prawosławnej Uniwersytetu Warszawskiego. W styczniu 1934 r. w greckiej katedrze św. Sofii w Londynie o. Grzegorz otrzymał godność archimandryty.

Odbył wiele podróży naukowych, m.in. do Ziemi Świętej, Syrii, Grecji, Bułgarii, Rumunii, Austrii, Włoch. Także po wybuchu wojny prowadził badania naukowe. W sumie pozostawił po sobie ponad 70 prac, głównie z dziedziny patrologii.

5 maja 1942 r. został aresztowany przez gestapo i deportowany do obozu Auschwitz, gdzie zginął 6 grudnia 1942 r. Informacja o jego śmierci pojawiła się w materiałach Biura Informacji Komendy Głównej AK.

Źródło: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau